Muziekgenres: Rock • Hardrock

Korte inleiding

---

Je navigeert naar dit website onderdeel vanuit de menu optie "Muziekgenres", of door middel van de "Fast Track & Handleiding" menu optie.
Om terug te keren naar het hoofdmenu van "Muziekgenres", kies je deze menu-optie via de horizontale menubalk bovenin je scherm.

Zoals al in het hoofdmenu van "Muziekgenres" uitgelegd, is het belangrijk dat je de nodige voorkennis bezit.
Mocht je die niet hebben, dan raden we je sterk aan eerst de theoretische website onderdelen door te nemen. Lees dan in ieder geval nogmaals de theorie over de pentatonische toonladders, omdat dit wezenlijk is te begrijpen hoe Rock toonladders en akkoordprogressies tot stand komen, en zeker voor wat betreft het spelen van solo's, is deze kennis onontbeerlijk.

Je ziet in het dropdown menu van "Muziekgenres" twee verschillende ROCK keuzes, één die de basistheorie behandeld, en één keuze die een een aparte applicatie in een nieuw browservenster opent. Deze applicatie, "CHORDZ" genaamd, behandelt bijzonder uitgebreid akkoordstructuren, akkoordsamenstellingen en akkoordprogressies zoals deze in de rockmuziek voorkomen. Er zijn talloze geluidsbestanden toegevoegd, om de theorie te verduidelijken.

De herkomst van rockmuziek

---

Rock komt voort uit rock 'n roll, maar waar kwam rock 'n roll dan vandaan?
Rock 'n roll is ontstaan uit verschillende soorten muziek in Amerika: de blues, country music, popmuziek en Rhythm & Blues. Verder zijn nog folk en jazz invloeden in rock 'n roll terug te vinden.

Het belangrijkste bij het ontstaan van de rock 'n roll, en later welke andere vorm van rock dan ook, is de blues.
De slaven in Amerika zijn de grondleggers van de blues, in hun werkliederen en liedjes over God.
De blues heeft een akkoordenschema dat bestaat uit 12 4-kwartsmaten, de zogeheten 12-Bar Blues. Dit schema kent een zogeheten turnaround in de akkoordenprogressie, en heel belangrijk zijn de Blue Notes in de blues toonladders. Lees anders het website onderdeel "Muziekgenres: Blues". De blues als "muziekgevoel" was dus heel belangrijk voor de muziek uit die tijd.

In de 20^e eeuw worden allerlei muzieksoorten samengevoegd, de blues van de negers, de blanke muziek, de country en de pop samen. Hoewel de blanke bevolking in eerste aanleg niets met de zwarte bevolking in Amerika te maken wilde hebben, werd er gaandeweg toch gezamenlijk muziek gemaakt, en werden de stijlen steeds meer door elkaar gemengd.

Een diskjockey in Ohio draaide deze gemixte muziekstijl en noemde het rock 'n roll. Dezelfde diskjockey organiseerde ook het eerste rock 'n roll concert. De muziekstijl werd waanzinnig populair. Bekende muzikanten uit die tijd waren Chuck Berry, Little Richard en later artiesten als Buddy Holly en Elvis Presley.

Bepaalde vormen van blues en later rock 'n roll kwamen naar Engeland. In 1958 werd een song van Cliff Richard and The Drifters (later Cliff Richard and The Shadows) het eerste Engelse rock 'n roll nummer.
Dit nummer was het eerste British Rock nummer. De band had heel veel invloed, waarbij ze een soort basisopstelling van muziekinstrumenten gebruikten, te weten twee gitaren, een bas en een drumstel. Ook kwamen ze met de lead gitaar en met de elektrische basgitaar. In feite heeft de standaard Rock band van tegenwoordig nog steeds hetzelfde instrumentarium, eventueel aangevuld met toetsinstrumenten.

Hierna kwamen er nog veel andere Engelse bands, The Beatles, The Rolling Stones, The Who en The Kinks, om er eens een paar te noemen. Veel jongeren begonnen ook dit soort muziek te maken in bijvoorbeeld de garages van hun huizen en zo begon de opmars van de Rock muziek. De muziek die jongeren in hun garages speelden werd, hoe toepasselijk, garage rock genoemd.

Diverse verschijningsvormen van Rock muziek

De eerste mixverschijnselen in Rock muziek was de Bluesrock en de Folk rock. De Blues rock was rock 'n roll en blues samen, met veel elektrisch gitaargeweld. Het was harder en sneller dan de gewone blues. De Rolling Stones bijvoorbeeld speelden blues rock. Folk rock was rock 'n roll, waarbij British Rock en folk muziek samen kwamen. Bekende muzikanten in dit genre zijn Bob Dylan, of Simon & Garfunkel.

Psychedelic rock kwam op toen drugs, vooral heroine en LSD, steeds meer gebruikt werden. De muzikanten probeerden te spelen wat ze voelden als ze drugs gebruikten. De muziek heeft, naast gitaarwerk, ook veel meer elektronische geluiden.
De liedjes duren vaak (veel) vaak langer dan de standaard songs in die tijd, en gaan over dromen, visioenen en hallucinaties. Bekende artiesten die psychedelic rock speelden zijn Pink Floyd, The Doors en Jimi Hendrix. Ook the Beatles gingen deze muziek spelen.

Uit Psychedelic rock, Blues rock en andere muzikale invloeden als jazz en klassieke muziek, kwam de Progressive rock voort. Er werden nieuwe instrumenten uitgevonden (synthesizers), er werden aparte ritmes gebruikt en lange melodieën. Bekende artiesten die deze stijl speelden zijn Genesis, Yes, King Crimson en later ook Pink Floyd.

Eind jaren 60, begin jaren 70, ontstond ook de Hard Rock. Je hoort veel elektrisch gitaargeweld en basgitaren, met een flinke dosis percussie. De eerste grote Hard rock bands waren Led Zeppelin, Black Sabbath en Deep Purple. Later kwamen er ook ander bands als Aerosmith, Kiss, AC/DC en Queen.

Heavy Metal kwam weer voort uit de Hard rock van bands als Deep Purple, Black Sabbath en Led Zeppelin. Er is maar een klein verschil, waarbij Heavy metal wat "zwaarder" en meer "duister" klinkt dan de standaard Hard rock.

Daarnaast heb je ook nog Arena rock en Glam rock. Arena Rock is een soort van Hard rock dat wat heavier is dan pop muziek, en ook een behoorlijk commercieel sausje over zich heen kreeg, zodat het snel populair werd, en dientengevolge goed verkocht. Bands als Queen, Survivor, Bon Jovi en dergelijke maken deze muziek.
Bij Glam Rock treden de muzikanten op in een entourage vol glitter en glamour, soms bizar uitgedost, denk maar eens aan een band als Kiss. Slade, Sweet en David Bowie zijn hiervan ook treffende voorbeelden.

Ergens tegen het einde van de jaren 70 van de vorige eeuw ontstond Punk rock. De Punk rock richtte zich tegen de rock muziek die in die tijd populair was. Punk rock was snelle, harde, gemakkelijk te begrijpen muziek met teksten die tegen oorlog, geweld, rassendiscriminatie en dergelijke waren. De eerste Punk rock bands waren The Ramones en de SexPistols.
De Punk rock zorgde voor heel veel nieuwe soorten rock. Post punk, Hardcore punk, of gewoon Hardcore bijvoorbeeld.
En om weer een anti-geluid tegen Punk te vormen zagen we de opkomst van de New Wave of British Heavy Metal. Deze heavy metal was weer sneller en harder en met veel melodie. Bekende artiesten zijn Def Leppard en Iron Maiden.

De populairste vorm van metal is Glam metal. De artiesten zagen er vaak bizar uit, verkleed als vrouwen, in glitterpakjes, op hoge hakken, je kunt het zo gek niet bedenken. De muziek ging vooral over sex, drank, en drugs. Voorbeelden zijn Mötley Cruë en Twisted Sister.
Daarna zijn er heel veel soorten Metal ontstaan, bijvoorbeeld Trash Metal zoals een band als Metallica dat speelt. Daarnaast kennen we nog Death metal, Power metal, Speed metal en Symphonic metal. Bij Symphonic Metal kun je denken aan een bans als Queensrÿche of Dream Theater.

Toen kwam de Alternative rock. Alternative rock is onder andere Gothic rock, Indie rock, Grunge en Britpop. Van de Alternative Rock scene is Grunge wel het bekendste geworden. Grunge kent compleet anders gestemde gitaren, heel veel percussie en heeft lang niet altijd een supersnel ritme. De songs gaan vaak over angsten en frustaties. De bekendste Grunge bands zijn Soundgarden, Pearl Jam en Nirvana.
Als reactie tegen deze Grunge muziek kwam in Engeland de Britpop. Bands als Blur, Oasis, The Verve en Radiohead waren zeer populair.

Voor onze muziektheorie en praktijk op deze website, beperken we ons tot de min of meer standaard Rock zoals deze anno 2021 geldt. Je kunt daarbij denken aan bands als Coldplay, Bruce Springsteen's E-Street Band, Green Day, Foo Fighters, Arcadia en dergelijke, die allemaal een eigen, herkenbaar geluid hebben, maar in de basis de standaard rock stramienen, zoals deze al jaren bestaan, trouw volgen en in hun muziek toepassen.

Gebruikelijke toonladders

---

Rockmuziek is ontstaan uit de blues, en dat hoor je in de bekendste rockriffs. Wil je echt hard knallen op het podium, dan is kennis van de pentatonische blues toonladders onontbeerlijk. De pentatonische toonladder leent zich uitstekend voor rocksolo’s. Veel bekende rockgitaristen voegen hier en daar nog wat noten toe aan deze toonladder.
Om de begrippen pentatoniek en pentatonische blues toonladders nog eens goed door te nemen, verwijzen we naar de website onderdelen "Toonladders", "CAGED & Solo's" en "Muziekgenres: Blues". Die theorie moet je beheersen om vanuit (pentatonische) toonladders Rock solo's en dergelijke te kunnen spelen.
Onderstaand, als geheugensteuntje, een overzicht van de pentatonische toonladders.

Naast de pentatonische toonladders echter, gebruiken heel veel rockgitaristen ook de standaard toonladders, met name vanwege de "shredder" techniek. "Shred guitar playing" of "shredding" techniek is het virtuoos solo spelen, gebaseerd op een veelvoud aan complexe speeltechnieken, met vaak ontzettend snelle passages.
Technieken die bij dit gitaarspel horen zijn zeer snelle, alternatieve manieren van het aanslaan van de snaren met het plectrum (de pick), arpeggio spel, two-hand tapping, en veelvuldig gebruik van de whammy bar op de gitaar.

Two-Hand Tapping, ook wel tapping of tappen genoemd, is een gitaartechniek waarbij met beide handen op de toets van een gitaar of ander gefret snaarinstrument wordt gespeeld. Bij deze techniek gebruikt de gitarist de vingers van beide handen door de vingers met voldoende kracht en snelheid tussen de frets op de snaren te plaatsen (hammer-on) en zijwaarts van de snaar af te trekken (pull-off).
Beide bewegingen veroorzaken een toon, doordat ze de snaar in beweging brengen. Door de juiste volgorde en vingerzettingen kunnen hierdoor met zeer hoge snelheid arpeggio's en melodieën worden gespeeld.
Een van de eerste rockgitaristen die two-hand-tappingtechnieken opnam was Steve Hackett van Genesis. Voorbeelden kun je horen in de Genesis songs "The Return of the Giant Hogweed" (1971), en "Dancing with the Moonlit Knight" (1973).

Dus, naast de pentatonische toonladders, is het heel belangrijk om ook de gebruikelijke majeur en mineur toonladders te beheersen. Als reminder geven we beide toonladdervormen in onderstaande tabel.

Het 3-Note-Per-String systeem

---

Het "3-Note-Per-String" toonladdersysteem (afgekort tot 3NPS), is een manier om noten op de meest praktische manier over de gitaarhals te spelen, door per snaar (lage-E, A, D, G, B, E) maximaal drie noten uit een toonladder te spelen.

3NPS met majeur toonladders

Als voorbeeld nemen we de C majeur toonladder, die bestaat uit C  D  E  F  G  A  B  C, zoals je hierboven in de tabel kunt zien.
Er zijn verschillende manieren denkbaar om de noten uit de C majeur toonladder over de gitaarhals te verdelen, bijvoorbeeld:

Zoals je ziet is dit spelen van de C majeur toonladder verspreid over de hele gitaarhals niet erg zinvol, en zeker niet efficiënt. Laten we nu eens drie noten op iedere snaar plaatsen, dan krijgen we de volgende layout:

Dat begint er al zinvoller uit te zien. We hebben nu de noten dichter bij elkaar staan, en in de volgorde van de de C majeur toonladder. We kunnen de C majeur toonladder blijven octaveren, totdat we een compleet toonladderschema (scale pattern), hebben, met telkens drie noten per snaar.

We kunnen nu deze C majeur toonladder in drie verschillende patronen opdelen, en wel als volgt:

Met dit patroon kun je alle mogelijke majeur toonladders op de hals gaan spelen. We voegen de G♭ majeur toonladder aan de afbeelding toe, die uit de volgende noten bestaat: G♭  A♭  B♭  C♭  D♭  E♭  F  G♭.
Je kunt de toonladder ook noteren met de noten F♯  G♯  A♯  B  C♯  D♯ F F♯. Een G♭ is immers enharmonsich gelijk aan een F♯, enzovoorts. Zie daarvoor het website onderdeel "Toonladders".
Dit ziet er op de gitaarhals dan als volgt uit:

Het patroon zoals je zojuist geleerd hebt, maakt het dus mogelijk iedere majeur toonladder over de gehele hals te spelen.

3NPS met mineur toonladders

Omdat de mineur toonladder wat anders in elkaar zit dan de majeur toonladder (zie daarvoor het website onderdeel "Toonladders"), is het patroon iets minder symmetrisch, maar desalniettemin ook nog steeds goed uit het hoofd te leren. Onderstaand de B mineur toonladder op de gitaarhals, die bestaat uit de noten B  C♯  D  E  F♯  G  A  B .
We geven er gelijk het patroon bij.

We voegen nu de F mineur toonladder toe, die bestaat uit F  G  A♭  B♭  C  D♭  E♭  F.
Vanuit het enharmonisch perspectief kunnen we de toonladder ook opschrijven als: F  G  G♯  A♯  C  C♯  D♯  F.
Op de gitaarhals komt dit er als volgt uit te zien:

Je ziet, dat het patroon voor de mineur toonladders over de hele gitaarhals hetzelfde blijft.
Dat betekent dat je, door deze twee 3NPS patronen (majuer en mineur) uit je hoofd te leren, je in staat bent om iedere gewenste toonladder te spelen, of beter nog: over iedere gewenste toonladder kunt "shredderen". De enige beperking is dan nog je creatieve fantasie om uit de toonladder allerlei riffs en licks te bouwen, toonladders samen te voegen, enzovoorts.

Verschillende toonladder modi

---

In het website onderdeel "Toonladders" hebben we het begrip kerktoonladders al besproken.
Kerktoonladders zijn belangrijke tonenreeksen die in de Rock muziek ontzettend veel worden gebruikt. Gitaristen als (wijlen) Frank Zappa, Steve Howe, Joe Satriani, John Petrucci, Steve Vai, Yngwie Malmsteen, om maar eens enkele gitaargoden te noemen, soleren en "shredderen" vrijwel permanent over de verschillende kerktoonladders, en gebruiken deze te pas en te onpas door elkaar.

De jouw inmiddels bekende majeur en mineur toonladders behoren van origine tot de kerktoonladders. De majeur toonladder is ontleend aan de ionische kerktoonladder, en de mineur toonladder aan de aeolische kerktoonladder.

Men gebruikte voor kerkmuziek tot omstreeks het jaar 1000 slechts 7 van de 12 tonen, te weten C  D  E  F  G  A  B. Uit die tijd stammen de kerktoonladders.
Deze toonladders worden uitsluitend op de witte toetsen (van een piano) gespeeld, en afhankelijk van de toon waarmee je begint, krijg je een bepaalde kerktoonladder. De 7 kerktoonladders (of modi) die voor de Rock gitarist van belang zijn:

Ook deze toonladders hebben een bepaald patroon of schema (Engels: "Shape" of "Pattern"), dat over de hele gitaarhals hetzelfde is. We laten onderstaand per mode (kerktoonladder) zien, wat het patroon is dat je kunt gebruiken, om de desbetreffende kerktoonladder in zijn geheel (geoctaveerd) te spelen.
We gebruiken daarvoor de G majeur toonladder, die bestaat uit de noten: G  A  B  C  D  E  F♯  G.

We hebben de basis patronen van de kerktoonladders besproken. Het kan echter nog veel ingewikkelder. uit de theorie van het website onderdeel "Toonladders" weet je, dat er meerdere mineur toonladders bestaan.
De natuurlijke mineur toonladder is gelijk aan de Aeolische modus, zoals je hebt gezien. Naast de natuurlijke mineur toonladders kennen we ook nog de harmonische mineur toonladders, die heel veel gebruikt worden in heavy metal en neo-klassieke muziek.
En daarmee houdt het niet op. Naast de natuurlijke en de harmonische mineur toonladder, bestaan er ook nog melodische mineur toonladders. En let wel: op al deze vormen van mineur toonladders kunnen alle 7 kerktoonladders (modi) worden losgelaten. We laten dat niet allemaal meer in voorbeelden zien, zoals we hiervoor hebben gedaan, dat gaat voorbij aan het doel van deze website.

Rock akkoorden

---

Uit de website onderdelen "Akkoordentheorie" en "Akkoorddiagrammen" weet je inmiddels, dat veel Rockmuziek stevig leunt op het gebruik van Power Chords (Power Akkoorden), al dan niet in combinatie met Barré akkoorden. Daarnaast wordt het typische rockgeluid ook nog eens veroorzaakt door de gitaar anders te stemmen dan in de standaard stemming E A D G B E.
In het website onderdeel "De Gitaar" hebben we verschillende alternatieve stemmingen voor de electrische gitaar besproken, zoals de Drop D, de C G C F A D stemming, de D A D G A D stemming, enzovoorts. En aangezien het aantal 7- en 8-snarige gitaren gestaag toeneemt, zijn er nog ontelbare gitaarstemmingen meer denkbaar.
Hoewel bij een 7- of 8-snarige gitaar de laagste snaren vaak als extra bassnaren worden gestemd, bijvoorbeeld B E A D G B E, hoor je in Rockmuziek vaak heel veel alternatieve stemmingen. Waar je een 8-snarige gitaar wellicht standaard zou stemmen als E B G D A E B F, zijn ook daarin legio varianten te vinden.
Verder helpen een batterij effectpedalen en speciale versterkers ook een handje mee om een rocksound te creëren.

In het website onderdeel "Akkoorddiagrammen" vind je een kleine 100 meest gebruikte Power Chords in (Rock) muziek, waarbij eigenlijk Power Chords die op de hoogste 3 snaren gespeeld worden (G, B en hoge-E), eerder uitzondering dan regel zijn.
Power Chords worden vaak op de 4 laagste snaren gespeeld (E-A-D-G). Een Power Chord wordt over maximaal drie snaren gepakt, dus of over de lage-E, A en D, of over de A, D en G. Doordat de akkoorden op de laagstklinkende snaren worden gepakt, klinken ze vaak "zwaar" en "vol". En dat is ook de bedoeling van Rock muziek.
Power akkoorden worden vaak met een plectrum (pick) gespeeld, omdat je maar 3 snaren mag aanslaan. Het is een kwestie dat je je rechterhand-techniek goed op orde hebt!

Powerchords worden ook vaak "muffled" ("palm mute", enigzins gedempt) gespeeld. Je legt dan de rechterrand van je rechterhand op de laatste halve centimeter van de snaar op de brug van je gitaar. Als je het goed doet, op de juiste plaats en met de juiste druk, krijg je een wat doffer en zachter klinkend akkoord, dat nog wél qua toonhoogte herkenbaar is. Te veel dempen en je hoort alleen "plok plok", te weinig dempen heeft geen of nauwelijks effect. Meestal worden hiervoor alleen neerslagen (downstrokes) gebruikt met het plectrum.

Door af te wisselen met wel en niet gedempte aanslagen kun je een ritme wat dynamischer laten klinken. Een vaak gebruikt patroon is:

| m m | m m | m |

Hierbij betekent m muffled (palm mute) en | niet muffled. alle noten worden over het algemeen even lang gespeeld.

Een ander effect is mute (spreek uit: "mjoet") of "dead note". Hierbij demp je de snaren die je aanslaat echt af zodat je alleen een percussief geluid zonder echte toonhoogte hoort. Dat afdempen kan met de vingers van de linkerhand door de snaren licht aan te raken en/of net je rechterhand door tegelijk met het aanslaan de rand van de hand op de snaren te leggen. Een bekend patroon:

| | x | | | x |

Hierbij betekent x muten en | niet muten. De muted slagen vallen vaak op de slagen van de snaredrum, op tel 2 en 4 van de 4/4 maat.

Helaas worden de termen mute en muffle vaak door elkaar gebruikt, maar er is dus wel degelijk een verschil: een muted toon of akkoord klinkt als een percussief geluid zonder echte toonhoogte. Een muffled toon of akkoord klinkt wat zachter en wat doffer, maar blijft wel herkenbaar.

Voorbeelden van Rock songs met power chords

Akkoordprogressies

Het laatste onderdeel van deze paragraaf gaat over de akkoordprogressies in Rock muziek. Daarover kunnen we relatief kort zijn, de akkoordprogressies zoals besproken bij het "Muziekgenre: Blues", is ook van toepassing op Rock muziek.
Daar waar je in de bluesmuziek echter veel septiem (7) akkoorden ziet, vind je bij Rock muziek logischerwijs meer power chords, de 5 akkoorden, zoals we in de vorige paragraaf hebben besproken. Rockmuziek had van het begin af aan het stigma dat het een veel simpeler genre is dan bijvoorbeeld jazz, maar dat is niet noodzakelijkerwijs zo.

Jazz akkoorden, melodiën en improvisaties zijn inderdaad meer complex, maar feitelijk kent de Jazz muziek maar twee belangrijke akkoordprogressies, waar bij rockmuziek een vele grotere variatie is, net als bij bluesmuziek.

Rock musici zijn ooit begonnen met akkoordprogressies à la Country muziek, maar door innovatief met die akkoordprogressies om te gaan heeft rockmuziek wel degelijk een bijzonder eigen gezicht gekregen.

We behandelen nu enkele veelvoorkomende akkoordprogressies in rockmuziek.

Rock slagritmes

---

Het aantal slagritmes voor rockmuziek is oneindig groot, we houden het voor deze website wat eenvoudiger, en we bespreken de drie meest belangrijke slagritmes die voorkomen. Daarmee kun je overigens zowat ieder rocknummer spelen, zij het dan uiteraard niet altijd in het specifieke slagritme dat je wellicht in een song hoort.

Dit zijn essentiële slagritmes (strumming patterns), die zowel in rock, Pop als Indie muziek volop worden gebruikt. Daarnaast kom je deze slagritmes ook nog tegen in Folk muziek en Metal.

We hebben bij ieder slagritme de up- en downstrokes gevisualiseerd. Je kunt ermee experimenteren door in de slagritmes ook "muted" of "muffled" up- en downstrokes te spelen, en verschillende slagritmes door elkaar heen te gebruiken, bijvoorbeeld voor een couplet een ander slagritme dan voor het refrein hanteren.

Tot slot

---

Als aanvulling op de theorie van dit website-onderdeel raden we je aan om naar het deel "Programma's & Downloads" te navigeren. Je vindt daar een grote hoeveelheid online en offline applicaties die je verder helpen met het uitdiepen van de theorie, en je ondersteunen bij het verder professionaliseren van je muziekkennis en je gitaarspel.

bronnen: RockMuziek.nl, Guitarendeavor.com, Nolan & Gill: Rock Rhythm Guitar, Sam Russell Blog, Guitar Scientist, FaChords Guitar, JustinGuitar.com, Guitar-Music-Theory.com, UberChord, Guitar Domination, zinginstruments.com.