Tabulatuur lezen en begrijpen



Wat is tabulatuur?


Wanneer je als beginner liedjes op een gitaar wilt leren spelen ontkom je niet aan de term "gitaartabs". Wat zijn nu precies gitaartabs? Of misschien een betere vraagstelling, wat is tabulatuur, of afgekort "TAB"?
Tablatuur is te omschrijven als een systeem, een makkelijk systeem om (bas-)gitaar muziek op te schrijven. Gitaartabs kunnen niet ontbreken bij het schrijven of spelen van een gitaar liedje.

Het tablatuurschrift wordt ook wel het grepenschrift genoemd. Van een klankenschrift is sprake wanneer er gebruik wordt gemaakt van de normale muzieknotatie.
Natuurlijk bevatten beide methodes haken en ogen. Een gitarist heeft moeite met het notenschrift, omdat dezelfde noten vaker voorkomen. Een belangrijk nadeel van het tablatuurschrift is dat het speciaal bedoeld is voor gitaristen, want het is vooral gericht op één instrument.
Het notenschrift is voor ieder muziekinstrument toepasbaar en dus ook te begrijpen.

Een ander veel gebruikt systeem om gitaarmuziek vast te leggen op papier is het "gitaarakkoorden diagram". Dit systeem is een stuk gemakkelijker opgebouwd, maar geeft veel minder informatie dan bij tabulatuur.
Onderstaand een voorbeeld van de eerste paar maten uit de song "Vincent (Starry, Starry Night)" van Don Mclean (1971), eerst in het klassieke notenschrift, dan als tab, en tenslotte met akkoordiagrammen per maat.


Om duidelijk te maken wat basis gitaartabs wel of niet vertellen over een muziekstuk, onderstaande opsommingen:

wel af te lezen in tabulatuur:
Niet af te lezen in tabulatuur:
Al sinds de uitvinding van een muziekinstrument wordt er al gebruikt gemaakt van een manier om liedjes op te schrijven. Natuurlijk komen de historische manieren niet overheen met de gitaartabs die we nu kennen, maar het idee is hetzelfde.
Vergelijkbare tablatuur van nu is al bedacht voor het jaar 1300, zie de houtsnede hiernaast.
De eerste stijl waarin gitaartabs voorkwamen in het muziekschrift, noemen we de Franse stijl, waarbij deze tabs bedoeld waren voor de luit, net als de gitaar een tokkelinstrument. Er zijn vier stijlen. Zo bestaat er de Duitse, Italiaanse, Franse en Napolitaans manier, welke laatste je hiernaast ziet.

TAB maakt geen gebruik van aparte symbolen zoals je die tegenkomt in de standaard muzieknotatie.

In plaats daarvan worden normale (ASCII) karakters en nummers gebruikt. Dit heeft ervoor gezorgd dat muziek in TAB formaat bijzonder populair is geworden op het internet. Iedereen met een computer en een internetverbinding kan de TAB files eenvoudig downloaden en lezen.



TAB-basisnotatie


TAB is eenvoudig te lezen en eenvoudig te schrijven als je zelf een nummer op "papier" wilt zetten. Je begint met 6 lijnen (of 4 voor basgitaar). Elk van deze lijnen komt overeen met een snaar op het instrument. De bovenste lijn is de hoogst gestemde snaar (die wordt aangeduid met een kleine "e") en de onderste lijn is de laagst gestemde snaar (die met een hoofdletter "E" wordt geschreven). Hieronder zie je een lege TAB-balk met de namen van de snaren ernaast.


Nummers die op de lijnen geschreven zijn, geven aan op welke positie de snaar ingedrukt moet worden met de linkerhand. Wanneer er een nul staat, dan betekent dit dat er een open snaar gespeeld moet worden.
Je leest TAB (net zoals standaard muzieknotatie) van links naar rechts. Het onderstaande stukje TAB kan daarmee gelezen worden als: "Speel de noten E F F# G G# en A op de onderste E-snaar door steeds een positie omhoog te gaan op de hals, beginnend met een open snaar".


In de TAB hierboven gaat het om noten die één voor één gespeeld worden. Wanneer twee of meer noten tegelijkertijd gespeeld moeten worden, dan worden deze (net zoals in de standaard muzieknotatie gebruikelijk is), boven elkaar geplaatst. Hieronder zie je bijvoorbeeld hoe een G-barré akkoord opgeschreven wordt.


Het bovenstaande betekent dus dat alle noten tegelijktijd gespeeld moeten worden, als een akkoord. Het komt ook wel eens voor dat je hetzelfde akkoord als volgt genoteerd ziet:


Hiermee wordt aangegeven dat je het akkoord iets langzamer aan moet slaan, zodat de snaren niet tegelijkertijd, maar vlak na elkaar klinken (Engelse term: "strumming"). Alle noten zullen hierbij op het einde samen klinken als één akkoord. Hieronder nogmaals dezelfde figuur, maar nu met meer ruimte tussen de noten. In deze vorm zul je de noten wel één voor één aanslaan, zodat het niet langer als een akkoord klinkt, maar in plaats daarvan als een melodielijn.


Nu zul je je misschien wel afvragen hoe je nu weet hoe snel of hoe langzaam dit gespeeld moet worden. Zijn alle noten van dezelfde lengte?
Dit is een punt waarop TAB sterk afwijkt van de standaard muzieknotatie. Meestal zal TAB je geen informatie geven over de lengte van de noten. Je zult zelf naar de muziek moeten luisteren om erachter te komen wat de juiste timing voor de noten is.

Maar TAB geeft je meestal wel een indicatie van de te gebruiken timing. In het bovenstaande voorbeeld staan alle noten even ver van elkaar af. Je mag dan redelijkerwijs aannemen dat alle noten van dezelfde lengte zijn (misschien allemaal 1/8 of 1/16 noten). Dit hoeft echter niet altijd waar te zijn. Het hangt volledig af van de auteur van de TAB.

Als vuistregel geldt dat je aan de ruimte tussen de noten kunt zien welke noten lang zijn en welke noten kort en snel. Maar klaarblijkelijk weet je dan nog steeds niet gaat over triolen of iets van gelijke orde. Opnieuw hangt dit sterk af van de auteur. Als voorbeeld zie je hieronder de eerste noten van het Nederlandse volkslied in TAB. Je ziet vrij duidelijk dat de ruimte tussen de noten samenvalt met de lengte van de noten.


Waarschijnlijk is de meest belangrijke vraag die je moet beantwoorden voordat je begint met het opschrijven van een stuk TAB, hoeveel informatie er precies in opgenomen moet worden. De kunst is om de juiste hoeveelheid informatie in een duidelijke, eenvoudig leesbare vorm neer te zetten. Vragen die je jezelf kunt stellen zijn:

Door een beetje vooruit te plannen maak je een duidelijk gestructureerde TAB, die niet alleen eenvoudiger te lezen is door anderen, maar die ook eenvoudiger door jou te maken zal zijn.

Wanneer een nummer goed beschreven kan worden met alleen akkoorden, dan is het een stuk simpeler te lezen (en te schrijven) wanneer je alleen de akkoorden weergeeft en niet elk akkoord als TAB uitschrijft.
Zorg dat je markeringen als "Intro", "Verse" (couplet) en "Chorus" (refrein) gebruikt, zodat de lezer weet om welk gedeelte van het nummer het gaat. Een andere manier om dit te doen is aangeven op welk tijdstip in het nummer je zit. Wanneer het couplet van het nummer begin na één minuut en tien seconden, schrijf dan 1:10 in de kantlijn.

Als voorbeeld, zie je hier Led Zeppelin's "Gallows Pole":
Intro :   A7    G/A    A7    Am7    Dadd4/A    A7    G/A    A7    Am7    Dadd4/A  
Verse :   A7    G/A    A7    Am7    Dadd4/A    A7    G/A    A7    Am7    Dadd4/A  
    A7    G/A    A7    Am7    Dadd4/A    G  D
  A7    G/A    A7    Am7     Dadd4/A    A7    G/A    A7    Am7    Dadd4/A  

Maar wanneer je alleen de akkoorden opschrijft, dan wordt het nog een stuk duidelijker wanneer je ook de akkoordvormen erbij zet (hoeveel gitaristen weten immers uit hun blote hoofd hoe je een Dadd4/A speelt?). Wat je dus moet doen is iets als het volgende toevoegen:

EADGBe    EADGBe    EADGBe    EADGBe    EADGBe    EADGBe
x02020    x02010    x04035    320033    xx0232    x0000x
    A7    Am7  Dadd4/A        G        D     G/A

Wanneer je al deze akkoorden als TAB uitschrijft, dan duurt het voor jezelf een stuk langer om het allemaal in te typen en wordt het voor anderen een stuk moeilijker om te lezen en te begrijpen. Dus voor een op akkoorden gebaseerd nummer is het veel beter om het op deze manier op te schrijven.

Je TAB wordt een stuk duidelijker wanneer je kunt zien waar onderdelen als het couplet en het refrein zich bevinden in je TAB. Zet daarom labels op goede plaatsen om de lezers hier doorheen te leiden.

Veel nummers zullen over een duidelijke couplet- en refreinstructuur beschikken. Je kunt dus volstaan met het eenmalig uitschrijven van de riffs en de akkoorden en aangeven waar deze herhaald moeten worden. Het kan ook voorkomen dat een nummer een paar belangrijke riffs bevat. Schrijf deze ook maar één keer uit en label ze "riff1" en "riff2".
Je kunt dan later volstaan met "Repeat riff1 four times", zonder het geheel uit te hoeven schrijven.

Zolang je zorgt dat het duidelijk is welk stukje TAB met welk label overeenkomt, maak je het jezelf en anderen een stuk gemakkelijker. Ook is het nuttig om een paar regels commentaar op te nemen over de stijl van het nummer of over belangrijke eigenschappen zoals een alternatieve stemming, het gebruik van een capo, etc.
Een paar woorden als "use a staccato, funky kind of strumming style for the chords, then change to a sustained feel for the lead line" zullen mensen een heel eind op weg helpen als het gaat om een idee te krijgen van de juiste speelstijl.

Leg uit welk type gitaar gebruikt wordt (electrisch, akoestisch, 6-snarig, 12-snarig) en eventueel welke effecten gebruikt worden. Bij effecten als bijvoorbeeld "delay" is het heel nuttig om ook aan te geven wat de waarden voor delay-time en feedback moeten zijn.



ASCII versus formele notatie


De voorbeelden uit de vorige paragraaf laten de zogeheten ASCII notatie van gitaartabs zien. Notatie in ASCII betekent dat leestekens zodanig gecodeerd kunnen worden dat deze door vrijwel iedere computer gelezen kunnen worden. Er is echter geen mogelijkheid lay-out aan de leestekens toe te voegen.
Daardoor krijg je natuurlijk veel beperkingen in het duiden van muzikale effecten, de tijdsduur van noten etc., zoals we al hebben besproken. Daarom zijn er professionele pakketten als Guitar Pro, TablEdit, Finale, Sibelius en nog vele andere, die uitgebreide mogelijkheden bieden effecten, dynamiek, tijdsduur, slagritmes en dergelijke, in de gitaartabs te verwerken. We noemen dat dan geen ASCII, maar formele tabulatuur.

Het voorbeeld hiernaast is een tabulatuur uit TablEdit, en is een deel uit de vioolsolo (naar gitaar getransponeerd) van de Kansas song "Dust in the Wind". Je ziet dat deze tabulatuur er beduidend professioneler uitziet, met zelfs de vingerzettingen erbij. Het nadeel is dan wel weer, dat je wel zo'n programma moet hebben om de tabulatuur te kunnen lezen en bewerken.

Dat brengt ons bij de symbolen die gehanteerd worden om tabulaturen te verduidelijken. De mogelijkheden van formele tabs om speelaanwijzingen te duiden is (bijna) net zo uitgebreid als in de formele muzieknotatie.

Het beste van twee werelden zijn tabs met een formele standaard muzieknotatie balk erboven, zoals je hier rechts ziet. Je ziet dat effecten als "slides" en "vibrato" zowel in de standaard muzieknotatie als in de tabulatuurbalk worden geplaatst.

Dat gaat echter alleen maar als je formele tabs gebruikt,bij ASCII tabulatuur is dit niet mogelijk. Daar moet je een compleet andere notatievorm voor effecten gebruiken.

In onderstaande tabel laten we de verschillende notatiewijzen zien van tabulatuur tussen ASCII en formele tabs, zodat je, welke van de twee je ook zelf gaat gebruiken om te componeren of te spelen, weet welk (dynamisch) effect er bedoeld wordt. De tabel is verre van compleet, omdat veel gitaristen nog allerlei andere effecten weten te bedenken, waar dan weer allerlei nieuwe symbolen voor worden bedacht. Je mag dan hopen dat de gitarist in zijn tabulatuur duidelijk maakt wat voor effect precies wordt bedoelt.
Overigens, daar waar gesproken wordt over de "tremolo bar", vind je in tabulaturen allerlei verschillende namen voor dit pookje aan je gitaar, zoals bijvoorbeeld "whammy bar" of "vibrato bar".

ASCII Formeel Naam effect Speeltechniek
Notaties op de tabulatuurbalk
h hammer on Met deze techniek laat je de toon klinken door een vinger van je frethand op de gitaarhals te "hameren". Je slaat de snaar dus niet aan met je slaghand
p pull off Met deze techniek sla je een snaar niet aan met je slaghand, maar met je frethand. Je doet dit door een vinger van je frethand "van de snaar te trekken"
b bend string up Met de toetshand wordt de snaar (meestal naar boven) gebogen waardoor er meer spanning op de snaar komt te staan, zodat de toon tot wel anderhalve toon omhoog gaat en een "jankend" effect krijgt
b/==r\ bend & release Release bending : hierbij wordt in een bepaalde positie de snaar eerst gebogen voor deze wordt aangeslagen, na het aanslaan wordt het benden gestopt. Hierdoor gaat de hoge toon over in een lage toon. Pre-bend: voordat de noot al wordt aangeslagen bend je hem al
pb/==r\ pre bend & release Zie hierboven bij bend en release
/ slide up (legato slide) Met een slide up schuif je met een vinger van je frethand naar de volgende toon toe. De overgang naar die nieuwe toon is dan geleidelijk. Dat kan meer rust geven, of juist meer intensiteit
\ slide down (legato slide) Met een slide down schuif je met een vinger van je frethand naar een toon voorafgaande aan de huidige toon toe
v of ~ vibrato Een muzikaal effect dat wordt veroorzaakt door het periodiek variëren van de hoogte van een toon, door de vinger van de frethand snel op en neer te bewegen
t right hand tap Op de snaar "slaan" met een vinger van de rechterhand, en dan de snaar een beetje mee trekken zodat je de volgende toon goed hoort
- natural harmonic Je drukt zachtjes een snaar in, met een vinger van je rechterhand, vlak boven een bepaalde fret (zonder hem tot tegen de fret te duwen). Dit noemen ze ook wel een flageolet. De mooiste flageolets hoor je boven de 12e, 7e en 5e fret
[n] artificial harmonic Je drukt met de linkerhand een snaar in, zoals hierboven beschreven, en met de rechterhand sla je de snaar aan. dit is de meest-gebruikte flageolet techniek
n(n) tapped (pinched) harmonic Hetzeldfe effect als hierboven, alleen wordt de snaar met de rechterhand niet aangeslagen, maar je "tapt" de snaar (zie hierbvoven bij "right hand tap")
tr trill Een triller bereik je door heel snel, afwisselend de ene noot met de andere af te wisselen, bijvoorbeeld heel snel om en om de 12e en 14e positie op een snaar aanslaan
T tap (met pull off's) Een toon die genereerd wordt door het "tapping" effect (zie hierboven) toe te passen met je slaghand, en de vinger van de snaar te halen, waarbij je enigszins de snaar buigt
TP tremolo picking Bij tremolo picking wordt er niet eenmaal over de snaar gestreken met het plectrum, maar wordt deze in tegengestelde richting omhooggehaald. Hierdoor levert de snaar geen galmend geluid, maar een explosief, agressief non-stop ritme
PM palm muting Je plaatst de palm van je rechterhand (de speelhand) vlakbij de kam van de gitaar en vervolgens sla je de snaar aan. Je speelt dan als het ware "gedempt", zonder dat je een beat hoort.
\n/ tremolo bar dip We hebben twee filmpjes die in het kort laten zien wat er zoal aan effecten mogelijk is met een "Whammy Bar".

  
\n tremolo bar down
n/ tremolo bar up
/n\ tremolo bar inverted dip
= hold bend Je houdt de toon even vast (dat is het "hold" effect), en vlak daarna doe je een bend (zie hierboven). Dit wordt over het algemeen heel kort achter elkaar gedaan
<> volume swell Een dynamiekaanduiding, waarbij "<" betekent dat de muziek harder moet worden gespeeld, en bij ">" wordt de dynamiek weer zachter
x muted slash Het effect van een gedempte toon of akkoord ontstaat door de snaar aan te raken maar deze niet volledig in te drukken, zodat als het ware stil blijft als de toon wordt aangeslagen.
o single note slash Een noot heel kort en krachtig spelen, zodat er een soort "staccato" effect ontstaat, wat de noot meer naar voren haalt dan de overige noten
*
* 		repeat Het herhalen van een maat (of maten). Soms staat er een 1 en een 2 boven de herhalingsmaten genoteerd, waarbij bij de herhaling de 1ste en 2e maten van elkaar afwijken

ASCII Formeel Naam effect
Notaties onder en boven op tabulatuurbalk
V of  D Downstroke, neergaande beweging met slaghand
of  U Upstroke, opwaartse beweging met slaghand
1 Wijsvinger van de linkerhand
2 Middelvinger van de linkerhand
3 Ringvinger van de linkerhand
4 Pink van de linkerhand
[0] Duim van de rechterhand
[1] Wijsvinger van de rechterhand
[2] Middelvinger van de rechterhand
[3] Ringvinger van de rechterhand
[4] Pink van de rechterhand

ASCII Formeel Waarde van de noten / rust Standaard notenschrift
Tijdsduurnotaties en rusten voor de tabulatuurbalk
W (boven noot) Hele noot
H Halve noot
Q Kwartnoot
E Achtste noot
geen symbool Verbonden achtste noten
S Zestiende noot
geen symbool Verbonden zestiende noot
geen symbool Hele of halve noot rust indien boven of onder een lijn geplaatst Notatie in klassiek notenschrift
gelijk aan tabulatuur notatie
geen symbool Kwartnoot rust
geen symbool Zestiende noot rust

Met behulp van bovenstaande tabellen zult u de gitaartabulaturen die u tegenkomt, voor het grootste gedeelte moeiteloos kunnen ontcijferen. Komt u onverhoopt symbolen tegen die niet in een van de tabellen zijn verwerkt, dan zijn dat veelal creatieve bedenksels van de componist van de song, en is het te hopen dat bij de tabulatuur een goede legenda geleverd wordt.

Tot slot


Als aanvulling op de theorie van dit website-onderdeel raden we je aan om naar het deel "Programma's & Downloads" te navigeren. Je vindt daar een grote hoeveelheid online en offline applicaties die je verder helpen met het uitdiepen van de theorie, en je ondersteunen bij het verder professionaliseren van je muziekkennis en je gitaarspel.



bronnen: onlinemuziekacademie.nl, Bax Music blogs, Pop School Maastricht, guitargearfinder.com, sheetmusicnow.com, 12weekguitarcourse.com, f-guitar.com.